کد مطلب:36525 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:209

گاهی پرسشها از جنس اشكال تراشی و بهانه جویی هستند و یا به قصد پوشانیدن حق، یا حداكثر، سرگرمی. این گونه پرسشها به جای آنكه آدمی را از دام برهانند، او را به عبث مشغول بستن و گشودن گرههای دام می كنند و وی را همچنان گرفتار و در بند باقی می گذارند. بعضی افراد، اساسا از روشن شدن حق هراسان اند و بیشتر دوست می دارند گرهی بزنند تا گرهی باز كنند و لذا به پیچ و تابها راغبترند تا به جاده های هموار. و به ظلمت مایلترند تا به نور و از بداهت گریزانترند تا از تعقید.

به قول مولانا:

عاشق هر جا شكال و مشكلی است
دشمن هر جا چراغ مقبلی است

(مثنوی، دفتر چهارم، بیت 2184)

این هم خود نوعی ناكامی و بد اقبالی است.

پاره ای از گرهها، بر كیسه ی تهی هستند، یعنی حتی اگر پس از تلاشهای فراوان گشوده شوند، چیز سودمندی به دست نخواهند داد. بنابراین طرح هر اشكال و سوالی سودمند نیست. توغل در چون و چرا جایی نافع است كه به قصد حق طلبی، هدایت جویی و كشف حجب باشد. این كار البته از جنس جهاد است و خداوند نیز وعده فرموده است كه مجاهدان فی سبیل الله را به راههای خود هدایت خواهد كرد.

بنابراین توصیه ی دوم امیرالمومنین (ع) به فرزندشان این است كه باری

[صفحه 39]

اگر در بدایت طریق، اهل تقلید نیستی، دست كم اهل تعلم و تفهم باش. یعنی برای فهمیدن و دانستن عمیق، سوال كن و هنگامی كه پاسخ خود را یافتی، معطل نمان، بنا را بر آن بگذار و به مرتبه ی بعدی و بالاتر صعود كن. امام (ع) در دنباله می فرمایند:

و ابدا قبل نظرك فی ذلك بالاسیعانه بالهك و الرغبه الیه فی توفیقك:

قبل از همه چیز در این راه از خداوند اعانت و توفیق بجو

در مجموع این بیانات گرانمایه، عبارتی است كه درباره ی آن تامل و توقف بیشتری خواهیم داشت. امام (ع) فرمودند كه:

ثم ردهم آخر ذلك الی الاخذ بما عرفوا و الامساك عما لم یكلفوا

پدران و پیشینیان صالح تو پس از اندیشه ها و نظرورزیها به اینجا رسیدند كه پاره ای امور را برگزینند و پاره ای از امور را رها كنند، یعنی برخی از مسائل را كه نسبت به آنها موظف و مكلف بودند، مورد توجه قرار دادند و از پرداختن به برخی از مسائل كه نسبت به آنها تكلیفی نداشتند، امساك كردند.

اكنون این پرسش مطرح می شود كه كدام امورند كه شخص هدایت طلب نباید به آنها بپردازد و پرداختن به آنها عین تكلف و به زحمت افتادن است؟ یعنی آن كدام وادی است كه پا نهادن در آن، نهایتا به حیرت و كلافگی و سردرگمی می انجامد؟

مفهوم «عدم تكلف» در مواضع دیگر نهج البلاغه هم به كار رفته است و این تعدد استعمال نشان می دهد كه امیرالمومنین (ع) نسبت به این مفهوم نظر و تاكید داشته و در تعلیم آن اهتمام می ورزیده اند.

[صفحه 40]

صفحه 39، 40.